De speekselklier of afvoergang kan verstopt raken door ingedikt speeksel of door speekselsteentjes. Doordat de klier nog wel speeksel maakt, ontstaat achter de verstopping een ophoping. Dat geeft pijnklachten en zwelling vooral tijdens het eten.
Door verstopping van de afvoergang ontstaat stuwing van speeksel in de speekselklier (het speeksel kan niet weg) waardoor klachten optreden. Deze verdwijnen vaak na enige tijd vanzelf omdat beperkte afvloed van speeksel langs de steen meestal mogelijk is.
Ontstekingen van speekselklieren kunnen komen door afsluiting van de afvoergang (meestal een speekselsteen), infecties door bacteriën, virussen en schimmels, auto-immuunziekten zoals het syndroom van Sjögren en bestraling in het hoofd-halsgebied.
Bij een acute infectie van een speekselklier heb je last van een pijnlijk gezwollen speekselklier, meestal aan 1 zijde. De overliggende huid kan rood verkleurd zijn. Je kunt algemene klachten hebben zoals koorts. Bij drukken op de klier kan er soms etter uit komen.
Als een bacteriële infectie de speekselklierontsteking veroorzaakt, is een antibioticakuur nodig. Bij een chronisch of steeds terugkerende ontsteking kan de arts de ontstoken klier operatief verwijderen. Zowel de KNO-arts als de kaakchirurg is betrokken bij de behandeling van speekselklierontstekingen.
Een eenvoudige verstopping kan worden behandeld met pijnstillers en het stimuleren van de speekselproductie door bijvoorbeeld zure snoepjes te eten en door de klier te masseren. Bij een bacteriële ontsteking kan de behandeling worden aangevuld met antibiotica.
Afwijkingen van de speekselklieren. Eenvoudige verstopping kan worden behandeld met pijnstillers, het stimuleren van de speekselproductie door bijvoorbeeld zure snoepjes te eten en door massage van de klier. In geval van een bacteriële ontsteking kan de behandeling worden aangevuld met antibiotica.
In de oorspeekselklier is 20% van de gezwellen kwaadaardig, in de onderkaakspeekselklier is 50% kwaadaardig en in de speekselklier onder de tong 70% kwaadaardig. Hoe kleiner de speekselklier, hoe groter de kans op kwaadaardigheid. Soms komen in een speekselklier uitzaaiingen voor van andere tumoren in het lichaam.
U kunt de afgifte van speeksel stimuleren door voedsel te eten waar goed op moet worden gekauwd. Bijvoorbeeld wortels of suikervrije kauwgom. Verder wordt de afgifte van speeksel versterkt door het eten van licht zuur voedsel, zoals fruit of komkommer.
Zo'n kwaadaardige tumor heet speekselklierkanker. De meeste tumoren in de speekselklieren zijn goedaardig en groeien langzaam. Ze voelen rubberachtig aan en doen meestal geen pijn.
Klachten en symptomen bij speekselklierontsteking
Dit kan zowel in de mond als uitwendig zichtbaar en voelbaar zijn. Dit kan het gevolg zijn van een vernauwing of verstopping in een afvoergang waardoor er geen of minder speeksel in de mond komt. Speeksel dat er troebel uit ziet.
Als een speekselsteen klachten veroorzaakt, kan hij worden verwijderd. Meestal gebeurt het weghalen van de speekselsteen via de mond. Als de speekselstenen in de speekselklier zelf zitten, wordt de speekselklier verwijderd.
Speekselstenen kunnen thuis worden verwijderd met massage, of door de productie van speeksel te stimuleren door op zuur fruit te zuigen. Als de oplossingen voor thuis geen succes hebben, ga dan naar je huisarts.
Uw speekselklieren kunnen tijdelijk niet goed werken of uw speekselafgifte kan geremd zijn door het gebruik van medicijnen. In beide gevallen kunt u de speekselproductie stimuleren. Eet bijvoorbeeld voedsel waarop u goed moet kauwen. Denk aan stevige bruine boterhammen, wortels of suikervrije kauwgom.
Je voelt dan een afgerond, hard en pijnlijk bolletje, dat groter wordt zonder behandeling. De afmeting varieert van 2,5 tot 6 cm. De huid erboven kan rood en warm worden. Meerdere opgezwollen klieren aan beide kanten wijzen meestal op een virusinfectie, maar kunnen ook het gevolg zijn van een etterige keelontsteking.
Speeksel is van essentieel belang voor onze mondgezondheid. Zonder speeksel vallen tanden en kiezen ten prooi aan afbraak door cariës, erosie en attritie. Bovendien gaat monddroogte het dagelijks leven domineren, omdat zaken als eten en praten plotseling niet meer vanzelfsprekend zijn.
Speeksel bevat verschillende enzymen die een begin maken met de vertering van diverse voedingsbestanddelen, onder andere α-amylase, proteolytische enzymen (eiwitafbraak), lipase (vetafbraak) en polynucleotidasen (DNA- en RNA-afbraak).
Het stimuleren van de speekselafgifte
Eet bijvoorbeeld voedsel waarop u goed moet kauwen. Denk aan stevige bruine boterhammen, wortels of suikervrije kauwgom. De afgifte van speeksel kunt u ook versterken door het eten van licht zuur voedsel, zoals fruit of komkommer.
Kauwen zorgt voor de aanmaak van meer speeksel. Door bijvoorbeeld op (suikervrije) kauwgom, komkommer of stukjes wortel te kauwen wordt er meer speeksel aangemaakt. Ook zuigen op waterijs, of pepermunt kan helpen om meer speeksel aan te maken.
Hoe vaak komt speekselklierkanker voor? Speekselklierkanker is een zeldzame ziekte. In 2021 kregen 211 mensen de diagnose speekselklierkanker.
Er zijn drie grote speekselklieren links en rechts. De oorspeekselklier (glandula parotis) ligt onder de huid bij de kaakhoek. Deze klier is met de vingers alleen te voelen bij zwelling of ontsteking. De bijhorende uitvoergang ligt in het wangslijmvlies tegenover de bovenste kiezen.
Bij speekselstenen
De speekselklieren gaan hierdoor extra speeksel produceren, waardoor de speekselstenen en/of ontstekingen soms kunnen worden uitgedreven. Zo nodig krijgt u ook antibiotica. Als uit de ontsteking een abces is ontstaan, is een operatie nodig.
Speekselkliertumoren zijn zeldzaam. Slechts 3-6% van alle tumoren in het hoofd-halsgebied bevinden zich in de speekselklieren. Meestal bevindt de tumor zich in de glandula parotis (oorspeekselklier). Speekselkliertumoren komen zowel bij mannen als vrouwen voor.
Als de tumor net onder de huid zit, kunt u deze voelen als een zwelling of knobbeltje. De tumor zelf doet geen pijn. Zit de tumor dieper, dan kan het lang duren voor u hem opmerkt.
Een tumor is meestal onregelmatig van vorm en voelt heel hard aan, want bestaat uit vast weefsel. Ook een jonge volwassene (tot 40 jaar) kan klierzwellingen hebben ten gevolge van een infectie.