Recordkou. De periode 15 tot 24 februari 1956 was met een gemiddelde temperatuur van min 10,5 graden de op een na ergste koudegolf van de twintigste eeuw.
Met een gemiddelde temperatuur van -6.7 graden ging februari 1956 ten slotte de boeken in als de koudste maand van de twintigste eeuw. Een extreme vorst leidde tot een extreme situatie in Europa.
De gemiddelde jaartemperatuur in De Bilt is uitgekomen op 9,1 °C. 2010 is daarmee het eerste jaar sinds 1996 dat duidelijk beneden het langjarig gemiddelde van 9,8 °C eindigt. In grote delen van Europa was 2010 koud.
De winter van 1963 kondigde zich al in november aan. Op 16 november ging West-Europa gebukt onder sneeuwstormen en ook bij ons viel sneeuw. De temperatuur zakte die maand tot -8 graden en op 5 december vroor het in Zeeland 12 graden.
Schaatsclubs organiseerden in 1963 zelfs drie rally's. 'Het ijs op het IJsselmeer was 70 centimeter dik', zegt Hans Buiter, verenigingshistoricus van de ANWB.
Op 26 januari 1942 kwam het kwik in De Bilt niet hoger dan min 11,2 graden en de nacht die volgde koelde het af tot min 24,8 graden, de laagste standen ooit op het hoofdstation van het KNMI gemeten. Op 27 januari 1942 registreerde Winterswijk min 27,4 graden, de laagste temperatuur van de eeuw in ons land.
De weersomstandigheden
In de barre winter van 1963 was 18 januari een bijzonder koude dag. Het vroor bij de start 18° Celsius, bij zwakke wind.Om 9 uur was de temperatuur opgelopen tot ongeveer -4°, maar een noordoostenwind stak rond die tijd op en nam geleidelijk toe tot krachtig.
Nederland: −27,4°C op 27 januari 1942 in Winterswijk. Luxemburg: −24,6°C op 2 februari 1956 in Wiltz.
De marathonwinter van 1962-1963 (2) : de bevroren zee.
De laagste temperatuur die we ooit op aarde hebben gemeten is 89,2 graden Celsius onder nul. Dus -89,2°C. Dat was bij het Vostok Station, een Russisch onderzoekstation op Antarctica.
De winters in Nederland waren vroeger veel kouder dan nu. De kans op een Elfstedentocht werd de afgelopen jaren steeds kleiner en de winters lijken steeds minder streng.
Weer Nederland in de wintermaanden
In september is de gemiddelde temperatuur 19 graden, in oktober daalt dit al naar 14 graden en in november ligt de temperatuur zo rond de 9 graden. De nachttemperatuur gaat aan het einde van de herfst richting het vriespunt. In september liggen deze temperaturen nog rond de 10 graden.
In Winterswijk werd met -27,4 graden de laagste temperatuur ooit in Nederland gemeten. Niet uitgesloten moet worden dat het die nacht op plekken waar geen thermometer stond nog harder heeft gevroren. Misschien lokaal wel 30 graden.
Etmaalgemiddelde temperatuur 1959
De laagste gemiddelde temperatuur was -4.7 °C op 7 februari 1959 en de hoogste gemiddelde temperatuur was 24.7 °C op 9 juli 1959.
Etmaalgemiddelde temperatuur 1964
De laagste gemiddelde temperatuur was -7.6 °C op 28 december 1964 en de hoogste gemiddelde temperatuur was 23.7 °C op 18 juli 1964.
Etmaalgemiddelde temperatuur 1960
De laagste gemiddelde temperatuur was -6.7 °C op 13 januari 1960 en de hoogste gemiddelde temperatuur was 21.7 °C op 25 juni 1960.
Wanneer bevriest de zee? Terwijl zoet water bij 0°C in ijs wordt omgezet, bevriest zeewater met een zout- gehalte als dat van de Noordzee (ongeveer 35 gram zout per liter water) pas bij een watertemperatuur van -1,8 tot -2°C. De kans dat het Noordzeewater aan onze kust bevriest is overigens bijzonder klein.
Na 1963 zijn er in enkele winters nog wel wat ijswallen langs de kust gevormd maar zo extreem als in dat jaar is het tot nu toe niet meer geweest. De ijswallen langs de kust bereikten soms een hoogte van 2.5 meter! Onder deze prachtige natuurlijke brug ziet men de op dat moment nog niet geheel bevroren zee.
Vanaf een diepte van 1000 meter tot op de zeebodem bedraagt de temperatuur nog slechts 2°C, ongeacht de regio of het seizoen. In 75% van het oceaanwater schommelt de watertemperatuur tussen 0° en 6°C.
De hoogste temperatuur in Nederland sinds het begin van de metingen is 40.7°C op 25 juli 2019 in het Noord-Brabantse Gilze-Rijen.
Met een gemiddelde temperatuur van 18,4 °C tegen 17,5 °C normaal komt de zomer van 2023 in de top-10 van warmste zomers sinds 1901.
In Death Valley in de VS is het ruim 53 graden. De hoogste temperatuur ooit gemeten op aarde was 56,67 graden Celsius in juli 1913 in Furnace Creek bij Death Valley (in de Amerikaanse staat Californië), zegt Randy Ceverny van de World Meteorological Organization, het weerinstituut dat wereldwijd alle cijfers bijhoudt.
De hel van '63
De Elfstedentocht van 1963 was extreem koud en de weersomstandigheden waren zo slecht dat deelname mogelijk mensenlevens zou kosten. Het vroor wel 18 graden. Toch vertrokken er bijna 10.000 personen, maar slechts 127 bereikten de finish. Uiteindelijk zijn er geen doden gevallen.
Van de 568 wedstrijdrijders haalden 57 de eindstreep binnen de vereiste twee uur na winnaar Reinier Paping. Van de 9.294 toerrijders lukte het slechts 69 mensen een kruisje in de wacht te slepen. In 2009 maakten Eelke Lok en Albert Jensma voor FryslânDOK een serie over alle Elfstedentochten sinds de eerste van 1909.
Zelfs in de lege ruimte is het 2,73°C boven het absolute nulpunt, door kosmische achtergrondstraling uit de tijd van de oerknal. In feite kan -273,15 °C in de praktijk nooit worden bereikt, maar in 2021 lukte het Duitse wetenschappers om een temperatuur van slechts 38 biljoenste boven het absolute nulpunt te bereiken.