Een keukenapparaat waarin men levensmiddelen en dranken koel kan bewaren, heet in de standaardtaal een koelkast of een ijskast. Koelkast is het gebruikelijkst.
Omdat de ijskast vroeger nogal duur was, kon alleen de hogere klasse zich zo'n kast veroorloven. Met de komst van de koelkast kwam de mogelijkheid om goederen gekoeld te bewaren ook binnen bereik van de lagere klasse. Vandaar dat taalgebruikers op stand soms ijskast zeggen.
Het begon met kasten waar ijs in zat, waar je goederen in kon bewaren. Dat was een luxueus fenomeen, alleen de elite beschikte erover en noemde het een ijskast. Later werd het een kast met een machine erin die koelde. De industrie noemde het een koelkast, de elite bleef het woord ijskast gebruiken.
De benaming ijskast is overgegaan op de met elektriciteit gekoelde koelkast. Zo raakten koelkast en ijskast naast elkaar in gebruik. Met name in hogere kringen is men geneigd het oude woord ijskast beter te vinden, maar daar is taalkundig geen reden voor.
Frigo* wordt in België geregeld gebruikt, maar het is geen standaardtaal. IJskast en koelkast zijn standaardtaal in het hele taalgebied. Zuivelproducten kun je het best bewaren in de koelkast / ijskast.
In het Standaardnederlands zijn toilet en wc beide correct. Het maakt dus weinig verschil welk woord je gebruikt. Het berust namelijk niet op taalkundige, maar sociale normen. De ongeschreven regel luidt dus: zolang je je dus prettig voelt bij het woord dat je gebruikt, kan het niet fout zijn.
Frigo* wordt in België geregeld gebruikt, maar het is geen standaardtaal. IJskast en koelkast zijn standaardtaal in het hele taalgebied.
IJskast en koelkast zijn standaardtaal in het hele taalgebied. Frigo wordt in België geregeld gebruikt, maar het is geen standaardtaal.
Koelkast, ijskast en frigo
Dat apparaat wordt ook wel ijskast genoemd en dat gegeven vormt vaak onderwerp voor discussie: is ijskast beter dan koelkast omdat dat woord blijkbaar gangbaar is bij de elite?
Tegenwoordig is het meest gebruikelijke woord voor een nagerecht “toetje”. De firma Mona laat Nederland in 1971 kennis maken met hun vla en zo ontstond het Mona-toetje. Zo werd het Mona-toetje na het eten – ook door de weeks – een begrip. In de jaren 70 werd er ook nog gesproken over nagerecht, toespijs of dessert.
Tijdens strenge winters werden er dikke stukken ijs uit nabije slo ten of vijvers gehakt. Deze brokstukken werden met karrenvrachten tegelijk naar de ijskelder vervoerd en daar op een dikke laag grond of stro gelegd.
In de meeste steden waren er koelhuizen om vlees, fruit en groenten te bewaren. Er werden ook ijshuizen gebouwd, vaak ondergronds maar ook als geïsoleerde gebouwen. Die werden gebruikt voor de opslag van sneeuw en ijs dat tijdens de winter werd verzameld om het voedsel tijdens de warmere maanden koel te houden.
De eerste elektrische koelkasten voor huishoudelijk gebruik kwamen in 1911 op de markt. Deze koelkasten werden geproduceerd door General Electric en werden verkocht voor een prijs van $1,000-. Dit bedrag is ongeveer twee keer zoveel als dat een auto in die tijd kostte.
IJsafzetting ontstaat voornamelijk doordat er warme lucht de koel-vriescombinatie instroomt. Dit kun je voorkomen door de deur niet te vaak te openen of te lang open te laten staan. De koude lucht in het apparaat moet goed van de buitenomgeving worden geïsoleerd.
Ijs in de koelkast is vrij normaal. Wanneer de lucht wordt gekoeld in de koelkast kunnen de koelelementen ervoor zorgen dat het vocht in de koelkast bevriest, de condens die je ook wel ziet in de koelkast vriest aan. Maar wanneer er heel veel ijs in de koelkast zit betekent dit meestal dat er iets defect is.
Ligt er water onderin de koelkast? Dit komt vaak door een verstopt afvoergaatje achterin de koelkast. De afvoer voert de waterdruppels af die door koude lucht op de achterwand van de koelkast ontstaan. Hou de afvoer daarom goed schoon.
Er zijn verschillende soorten koelkasten: koel-vriescombinaties, tafelmodel koelkasten, koelers zonder vriesvak, Amerikaanse koelkasten en wijnkoelkasten. Daarnaast zijn er inbouwkoelkasten.
Overigens denken veel mensen dat het koelmiddel bestaat uit heel veel vloeistof dat in de koelkast circuleert. Dat is niet juist! Het koelmiddel is eigenlijk een gas en er bevindt zich slechts 20-65 gram van het koelmiddel in het koelsysteem, afhankelijk van het model.
Conclusie: in 2022 is uit de meeste tests en recensies gebleken dat LG GBB72STCXN de beste koelkast is die nu verkrijgbaar is in Nederland. Een uitstekend alternatief voor de LG GBB72STCXN is de Siemens KG36EVW4A.
Als er staat 'koel bewaren', bewaar het dan bij een temperatuur van 15 tot 20 °C, bijvoorbeeld in een voorraadkast of kelderkast. Heb je die niet? Bewaar het dan in een lade, of een andere koele, donkere en droge plek in je huis. Als het product eenmaal geopend is, bewaar het dan wel in de koelkast.
De voorkeur voor taartje heeft geen taalkundige grond: het is een sociale norm. In het Standaardnederlands zijn gebakje en taartje beide juist. In de hoogste kringen, zoals bij de adel, is voor een deel een eigen dialect ontstaan, waarmee men zich onderscheidt van de 'gewone burger'.
De laatste jaren zijn R410A-gas en R407C-gas de brandstoffen die voor de werking van koelkasten worden gebruikt. Dit zijn de gassen die het meest worden gebruikt in woningen, of het nu gaat om een airconditioningsysteem, een conventionele koelkast of een warmtepomp.
1922 De eerste stille koelkast wordt uitgevonden door de Zweedse studenten Carl Munters en Baltzar von Platen. De machine produceert koude op basis van een vernieuwd absorptieproces. Het apparaat kan aangedreven worden door elektriciteit, gas of kerosine.
WC is de afkorting van Water Closet. Die naam is afkomstig uit de Engelse taal en betekent “waterkast”.