Tarwe is een van de oudste gedomesticeerde planten. De domesticatie vond waarschijnlijk ongeveer 10.000 jaar geleden plaats in het Midden-Oosten en Afrika van Syrië tot Kasjmir en naar het zuiden tot in Ethiopië (de Vruchtbare Halve Maan).
Oorsprong. De herkomst van tarwe ligt in het Midden-Oosten, waar het ongeveer 10.000 jaar geleden werd ontdekt. Het was het voor-Aziatische continent, waarbij Turkije, Pakistan en Afghanistan hoorde, waar de voorouders van de huidige tarwe al voorkwamen.
Aangenomen wordt dat er meer dan 7000 jaar geleden al gerst werd gekweekt in het gebied tussen Syrië en Afghanistan. In Europa verliep het proces waarbij graan het belangrijkste gewas werd om voedingsmiddelen zoals brood mee te maken geleidelijk, in de vroege en hoge middeleeuwen.
In Nederland werd in 2017 op 116.449 hectare tarwe verbouwd, waarvan 108.038 hectare wintertarwe en 8.411 hectare zomertarwe. Dat blijkt uit cijfers van het CBS.
In Nederland verbouwen we tarwe, rogge, teff en gerst, en op beperkte schaal haver. Hiernaast importeren we veel graan. De meeste granen komen uit de Verenigde Staten, Canada, Europa, Rusland en Australië. Gerst komt hoofdzakelijk uit Rusland, Canada, Spanje, Duitsland en Frankrijk.
Kwart van globale tarwe-export komt uit Oekraïne en Rusland
In 2020 exporteerde Rusland 37 miljoen ton en Oekraïne 18 miljoen ton aan tarwe. Opgeteld komt dit overeen met 28% van de wereldwijde tarwe-export (9% uit Oekraïne en 19% uit Rusland).
In Nederland verbouwen we zo'n 1,2 miljoen ton tarwe per jaar. Dat klinkt misschien veel, maar het is minder dan een procent van de totale graanproductie in Europa. "Dat komt onder andere door de bodem hier. Die is niet geschikt om graan op te verbouwen", legt Emmen uit.
In tarwe zitten niet alleen koolhydraten, maar ook eiwitten, vezels, vitaminen en mineralen. Tarwe helpt om je dagelijkse hoeveelheid B-vitaminen, ijzer en vezels binnen te krijgen.
China is de grootste graanproducent ter wereld met 582.660.863 ton productievolume per jaar. De Verenigde Staten van Amerika komen op de tweede plaats met een jaarlijkse productie van 475.983.881 ton. Nederland staat met 1.355.219 op 99.
Door de stijgende graanprijzen als gevolg van de oorlog tussen Rusland en Oekraïne zijn die gewassen plotseling interessanter geworden. Dat het Hollandse graan wat minder lekker is, maakt nu wat minder uit.
Volkoren granen bevatten natuurlijke vezels, maar ook veel vitaminen en mineralen. Vitamine B1, B12 en B6 bijvoorbeeld en vitamine E, maar ook ijzer, calcium, magnesium, mangaan, fosfor, zink en selenium. Volkoren granen zijn daarmee gezonder dan rijst, aardappelen of pasta.
Veel bakkers bakken hun brood van graan dat niet uit Nederland komt. Nederlands graan bevat minder eiwitten, waardoor het een uitdaging is om er goed brood van te maken. Het Graanschap wil dit veranderen en de graanketen korter, transparanter en duurzamer maken.
Rijst is net als tarwe een graansoort, maar – en daar zit 'm de verwarring – niet alle graansoorten bevatten gluten. In couscous en bulgur zit bijvoorbeeld tarwe verwerkt, en gort en parelgort bevatten gerst. Die granen moet je dus niet eten als je een glutenallergie hebt.
De geschiedenis van graan als voeding
Deze gereedschappen zijn ongeveer 105.000 jaar oud. Als wij zo lang geleden al graankorrels vermaalden, is het niet onwaarschijnlijk dat graan toen al een voedingsbron voor ons was. Pas ongeveer 7.000 jaar geleden is de mens begonnen met het verbouwen van graansoorten.
Herkomst. De meeste tarwe wordt verbouwd in Europa (Frankrijk en Duitsland), China, India, Rusland en de Verenigde Staten. In Nederland wordt ook tarwe geteeld, maar dit is voor een groot deel bestemd als veevoer. De tarwe voor tarwemeel komt voornamelijk uit Duitsland en Frankrijk.
Bij tarwebloem zijn alle vezels uitgezeefd en in tarwemeel zitten de vliesjes van de granen er nog in waardoor het product meer vezels bevat. Brood met tarwemeel is dus inderdaad gezonder dan met tarwebloem!
Nederland haalde in 2021 voor 641 miljoen euro ruwe zonnebloemolie uit andere landen, waarvan 538 miljoen euro (84 procent) uit Oekraïne. Nederland is daarmee niet alleen de grootste importeur van ruwe zonnebloemolie in de Europese Unie, maar ook het land dat de meeste ruwe zonnebloemolie uit Oekraïne haalt.
Het gaat vooral om plantaardige fijne oliën en vetten (zonnebloemolie), maïs, oliehoudende zaden voor fijne oliën (kool- en raapzaad) en vlees en eetbaar slachtafval (pluimvee). De toename in de periode 2015-2021 was bij maïs 65 procent.
Oekraïne produceerde in 2021 ongeveer 80 miljoen metrische ton (MMT) graan (een categorie die tarwe, maïs en gerst omvat) en zal dit jaar naar verwachting minder dan de helft daarvan oogsten.
Tarwes bevatten bepaalde eiwitten, lectines genaamd, welke schade aan de darmwand veroorzaken waardoor iedereen een “lekkende darm” krijgt met als gevolg dat er bacteriën en ander ongewenste stoffen in het bloed terechtkomen, leidend tot chronische ontstekingen.
Voedingsstoffen in brood
De meeste 'redenen' om geen brood te eten, hebben dus eigenlijk weinig om het lijf. Het is geen dikmaker, en gluten en tarwe zijn niet inherent ongezond.
Ook van Quinoa, boekweit of haver kunt u brood bakken. Omdat dit geen granen zijn bevatten deze broden geen gluten. Daardoor is dit brood ideaal voor mensen met een gluten intolerantie, zoals coeliakie patiënten.
De graanschuur van een land of werelddeel is een regio met een uitzonderlijk hoge landbouwproductiviteit. Dit laat een grote export van graan en/of een hoge bevolkingsdichtheid toe.
Het afgelopen jaar heeft Nederland voor 936,4 miljoen euro aan tarwe ingevoerd, 0,4 procent meer dan het jaar ervoor. Veruit de meeste tarwe, ruim eenderde, komt uit Frankrijk. Vorig jaar is voor 363,5 miljoen euro tarwe uit Frankrijk geïmporteerd, ruim 19 procent meer dan in 2011.
Mais (ook wel: maïs) wordt vaak gegeten als groente, maar dat is het eigenlijk niet. Het is een graansoort, net zoals rijst, gerst, haver, rogge, spelt en tarwe. De kleine korreltjes groeien aan een kolf omringd door grote schutbladeren.