Zelfstandige bestuursorganen Zbo's zijn niet onderdeel van een ministerie maar staan naast de ministeries, vaak met een eigen rechtspersoonlijkheid, en staan dus op grotere afstand.
Een zelfstandig bestuursorgaan (ZBO) is een een bestuursorgaan van de centrale overheid dat niet onder een minister valt. ZBO's zijn "bekleed met openbaar gezag". Dat wil zeggen dat ze bevoegd zijn bepaalde taken uit te voeren en daarvoor ook instrumenten tot hun beschikking hebben.
Publiekrechtelijke zelfstandige bestuursorganen zijn bestuursorganen van rechtspersonen die bij of krachtens wet zijn ingesteld. Zelfstandige bestuursorganen hebben een beperkte taak op het gebied van uitvoering, advisering of controle.
Een agentschap is een instantie naar Europees publiek recht die losstaat van de instellingen (Raad, Parlement, Commissie, enz) en rechtspersoonlijkheid heeft.
Zbo's hebben een bijzondere positie binnen de Rijksoverheid. Ze zijn deel van het openbaar gezag.
De Staat heeft rechtspersoonlijkheid (artikel 2:1 lid 1 van het Burgerlijk Wetboek). Het ministerie en de Belastingdienst zijn onderdeel van de Staat en bezitten geen eigen rechtspersoonlijkheid.
Agentschappen hebben een eigen administratie en een resultaatgericht sturingsmodel. Een zelfstandig bestuursorgaan (zbo) is een organisatie die zelfstandig bepaalde overheidstaken uitvoert en niet direct onder het gezag van een minister valt.
De maatschap is het buitenbeentje onder de vennootschapsvormen. Het is namelijk de enige vorm die geen rechtspersoonlijkheid heeft. Dat betekent dat een maatschap geen bezittingen of schulden kan hebben en niet voor de rechter kan verschijnen.
Publiekrechtelijke rechtspersonen, kerkgenootschappen en privaatrechtelijke rechtspersonen bezitten rechtspersoonlijkheid. Publiekrechtelijke rechtspersonen zijn: de Staat, de provincies, de gemeenten, de waterschappen en de lichamen waaraan krachtens de Grondwet verordenende bevoegdheid is verleend.
TNO is een ZBO zonder openbaar gezag die voor een substantieel deel wordt gefinancierd vanuit 's Rijks begroting. De financiële relatie tussen de Minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie en TNO wordt bepaald door artikel 21 van de TNO-wet *en artikel 7 van het TNO-besluit 1986 *.
Zbo's voeren zelfstandig openbaar gezag uit maar werken wel samen met ministeries. Voorbeelden van zbo's zijn De Nederlandse Bank (DNB), de Kiesraad en het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV).
De Staat, de provincies, de gemeenten, de waterschappen, alsmede alle lichamen waaraan krachtens de Grondwet verordenende bevoegdheid is verleend, bezitten rechtspersoonlijkheid.
Het kabinet heeft de keuze gemaakt om ProRail om te vormen tot een publiekrechtelijk zelfstandig bestuursorgaan (zbo) met eigen rechtspersoonlijkheid.
Een bestuursorgaan is "een orgaan van een rechtspersoon die krachtens publiekrecht is ingesteld of een ander persoon of college, met enig gezag bekleed" (Algemene wet bestuursrecht, artikel 1.1).
Het belangrijkste verschil tussen een openbaar lichaam en een bestuursorgaan is hun rol en functie binnen de overheid: Een openbaar lichaam is een organisatorische eenheid die specifieke taken uitvoert. Een bestuursorgaan is een onderdeel van de overheid dat bevoegd is om juridisch bindende besluiten te nemen.
Een voorbeeld van een bestuursorgaan is de Rijkswaterstaat. Dit is een uitvoerende dienst van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat in Nederland. Ze zijn verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van de infrastructuur, zoals wegen, bruggen, sluizen en waterwegen.
Voor de meeste doeleinden worden ze in de wet behandeld alsof ze menselijke personen zijn. Terwijl natuurlijke personen rechtspersoonlijkheid verkrijgen door simpelweg geboren te worden, moeten rechtspersonen rechtspersoonlijkheid krijgen die hen is verleend door een juridisch proces en om deze reden worden ze soms "kunstmatige" personen genoemd.
Rechtsvormen met rechtspersoonlijkheid zijn: besloten vennootschap (bv), naamloze vennootschap (nv), coöperatie en onderlinge waarborgmaatschappij, stichting en vereniging.
Zoals belasting betalen en u aan de wet houden. In de wet is geregeld dat ook bedrijven en organisaties rechten en plichten kunnen hebben. Dat kan als het bedrijf een rechtsvorm met rechtspersoonlijkheid heeft. Het bedrijf is dan een rechtspersoon.
Wanneer u een bedrijf start, dan moet u verplicht een rechtsvorm kiezen. Er zijn rechtsvormen met en zonder rechtspersoonlijkheid. Bij een rechtsvorm zonder rechtspersoonlijkheid bent u met uw privévermogen aansprakelijk voor de schulden van uw bedrijf.
Als natuurlijke persoon die zelfstandig een beroepsactiviteit uitoefent (eenmanszaken en vroegere vrije beroepers met uitzonderingen voor de deeleconomie). Als organisatie met rechtspersoonlijkheid: bv. VOF, CommV, BV, CV, NV, (I)VZW & stichting. Als organisatie zonder rechtspersoonlijkheid: maatschap.
Een ZBO is geen onderdeel van de Rijksoverheid zoals ministeries dat zijn, maar het voert wel overheidstaken uit. Hoewel het op afstand staat van directe politieke aansturing, valt het uiteindelijk wel onder toezicht van een minister.
Een agentschap is een zelfstandig onderdeel van een ministerie dat een eigen beheer voert. Een agentschap heeft een eigen directie, een eigen begroting en een eigen financiële administratie die losstaan van de begrotingsadministratie van het ministerie waartoe het behoort.